An Drochaid Eadarainn Tha i seo 'na làraich-lìn a sholaraicheas dorust fosgailte do dhualchas beò na Gàidhlig mar a chìthear, a chluinnear 's a chleachdar a' là an-diugh ann an Gàidhealtachd na h-Albann Nuaidh.
An Drochaid Eadarainn
Siorramachd Inbhir Nis
Seanfhaclan
`S èasgaidh an gille leisg ann an taigh a choimhearsnaich.
`S èasgaidh an gille leisg ann an taigh a choimhearsnaich.
Siorramachd Inbhir Nis
Seanfhaclan
Cha d'fhuair druim nach d'fhuair eallach.
Cha d'fhuair druim nach d'fhuair eallach.
Cha d'fhuair druim nach d'fhuair eallach.
- Seumas mac Aonghais `ic Uilleim `ic Iain `ic Mhurchaidh
© Cruinneachadh Beul-Aithris Gàidhlig Cheap Breatainn, Sruth nan Gàidheal
There is no back without its burden.
-Jimmy MacKay
Il n’y a pas de dos sans fardeau.
- Jimmy MacKay
Siorramachd Inbhir Nis
Seanfhaclan
Mar is tràithe a' ghaillionn 's ann as fhaide a' ghaillionn.
Mar is tràithe a' ghaillionn 's ann as fhaide a' ghaillionn.
Mar is tràithe a' ghaillionn 's ann as fhaide a' ghaillionn.
- Seumas mac Aonghais `ic Uilleim `ic Iain `ic Mhurchaidh
© Cruinneachadh Beul-Aithris Gàidhlig Cheap Breatainn, Sruth nan Gàidheal
The earlier the storm, the longer it lasts.
-Jimmy MacKay
Plus la tempête arrive tôt, plus elle dure.
- Jimmy MacKay
Siorramachd Inbhir Nis
Stòraidhean is Naidheachdan
Mar a Fhuair Osgar a Bhean
Facal-toisich
Le beairteas air leth do sgeulachdan agus stòraidhean eile `gan toirt anuas o bheul gu beul, tha gabhail naidheachdan air a bhith `na fhearas-chuideachd gu math fasanta `s an taigh-chéilidh, air neo àite sam bith far an tig na Gàidheil cruinn. Dh’ ionnsaich Pàdraig Aonghais Sìne sgeulachd na Féinneadh seo aig a sheanmhair, Isbeal ni’n Aonghais `ic Ruairi Mhóir. Ghabhadh i a' stòraidh seo fhads a bha i ri fighe-bhìor air oidhcheannan fad’ a’ gheamhraidh.
Neach-aithris: Seumas Watson
Gaelic storytelling has been a great pastime in the céilidh house and wherever Gaels gather. Pàdraig Aonghais Sìne learned this Fenian tale from his grandmother, Isabel O’ Handley. He recalled her reciting tales as she would knit by the fire during long winter nights. Mar a fhuair Osgar a Bhean tells the story of how Oscar got his wife.
Dans les maisons où l’on organisait les céilithe et partout où les Gaëls se rassemblaient, l’un des grands passe-temps consistait à raconter des histoires. Pàdraig Aonghais Sìne a appris ce conte fenian auprès de sa grand-mère, Isabel O’Handley. Il se rappelle qu’elle narrait des contes pendant qu’elle faisait du tricot au coin du feu, pendant les longues soirées d’hiver. « Mar a fhuair Osgar a Bhean » raconte comment Oscar a trouvé sa femme.
Mar a Fhuair Osgar a Bhean
Uell, bha uair ann anns an t-seann dùthaich, tha seans’ gur ann an Éirinn a bha seo, uair dha robh saoghal. Uell a’ rìgh, bha triùir mhac aige – rìgh Éirinn: bha Osgar agus Oisin agus Fionn. Agus bha e `na chleachdadh aca a bhith `dol dha `n bheinn-sheilg a h-uile bliadhna. Ach a’ bhliadhn’ a bha seo, chaidh `ad dha `n bheinn-sheilg mar a b’ àbhaist dhaibh. Agus, bha tent aig a h-uile fear dhiubh dha fhéin.
Ach an oidhch’ ud dh’éirich fuachd uamhasach. Agus an oidhch’ a bha seo, thàinig coltas rud neònach, bha i `na leth-iasg `s bha i `na leth-bhoireannach, dh’ionnsaigh na tent aig Fionn agus cha ligeadh e ... cha doireadh e dhi fasgadh-oidhch’ idir. Chaidh i sin a dh’ionnsaidh na tent aig Oisin agus thuirt i gu robh i `s a’ mhuir bho chionn seachd bliadhna. B’fheudar dhi teicheadh às air an oidhch’ a bh’ ann leis an fhuachd. Agus cha dugadh e dhi fasgadh idir.
Ach chaidh i dh’ionnsaigh na tent aig Osgar, agus thuirt i gu robh i `s a’ mhuir bho chionn seachd bliadhna bhuaith’ `s gu robh i fo gheasaibh, ach gum b’fheudar dhi teicheadh às a’ mhuir air an oidhch’ ud leis an fhuachd, agus, “Am biodh tu cho math gun doireadh tu dhomh fasgadh na tent?” `S thuirt e gun deanadh e sin.
Bha esan an deagh’ ghabhail mu thàmh. Bha breacan aige `s sgaoil e fairis air. Agus an ceann tacain, as deagh’ dhi `tighinn astaigh, “On a bha thu cho math `s gun do lig thu `staigh mi, Osgair, na biodh e `nad thoil, a’ ligeadh tu fo `n bhreacan mi?”
“Uell, ma tha e bhuat tighinn ann.” Agus thuit e `na chadal. Agus bhruadail e gu robh i `ga mharbhadh. Agus dhùisg e `s bha `m boireannach òg a bu bhriagh’ a chunnaig e riamh `na seasamh làimh ris.
Agus thuirt i ris, “Bha mise fo gheasan gus an oidhche seo, `s bha mi seachd bliadhna `s a’ mhuir. Ach tha mi nist .... `s tu a’ cheud duine a thug fuasgladh dhomh. Tha mi clìoras na geasan anist.”
Ach cha robh ann, ach co-dhiubh, gu feumadh `ad pòsadh – co-dhiubh gu robh pears-eaglais ann gus nach robh. Ach thuirt i aon rud ris, “Na tilg no innis ormsa gu bràtha `n dòigh `s an dàinig mi `ad dh’ionnsaigh.
“O gu dearbha, cha thilg,” thuirt e.
Ach bha cù aige, gallag, agus bha linn do chuileanan aice. Agus dur a chunnaig a bhràithrean mar a dh’éirich amach `s mar a rinn `ad fhéin, bha `ad farmadach ris. `S bhiodh e h-uile là `dol dha `n bheinn-shealg, `s bheireadh e rith-se dur a bhiodh e falbh `s a’ mhadainn, “Bheir an aire dhe `n ghallag `s dhe na cuileanan agus na doir seachad gin dhiubh.”
Ach air an treasamh là, thàinig Oisin agus dh’iarr e [oirre] cuilean, agus cha robh ise toileach an toirt seachad. Dh’earb Osgar dhi gun na cuileanan a thoirt seachad, ach, “Och, cha chuir e sian air.” Rinn e `bhriag oirre `s thug i seachad an cuilean.
An ceann treis, thàinig Fionn agus cuilean a dhìth air fhéin. Agus bha i car fad’ ann mu dheidhinn a thoirt seachad ach thuirt e rithe, “Cha chuir e sian air Osgar.” `S fhuair e fhéin cuilean.
An ath-là, thàinig Fionn air ais `s cuilean eile bhuaithe-se: `s e trì a bh’ann. Agus chan fhàgadh e `n tent gus an d’fhuair e an cuilean. `S thàinig Osgar dhachaidh air an fheasgar sin agus dh’ionndrainn e na cuileanan.
“Uell, càit’ a’ bheil na cuileanan?” thuirt e.
Uell, dh’innis ise mar a bh’ann. Uell, ghabh esan car do dh’fhearg agus thuirt e, “Nam bithinnsa cho cruaidh-cridheach sin an oidhch’ a thàna’ tu fhéin dham dh’ionnsaigh, cha liginn astaigh thu.”
Uell, cha duirt i guth ach chaidh i dha `n leabaidh. An ceann treis, chaidh esan `na shìneadh. Agus dh’éirich e a’s a’ mhadainn `s cha robh sgial oirre, ach bha trì brùchdan do dh’fhuil air a’ chluasaig a chuir i amach. Agus bha neapaigin a’s a’ phòc’ aige, agus thug e leis na trì brùchdan do dh’fhuil a bha siod a chuir i `mach. Agus an ath-là co dhiubh ... Bha alaire aige, `s bha meas aig’ air an alaire, `s bha an alaire marbh. Uell, dh’fhalbh e co dhiubh sios dh’ionnsaigh a’ chladaich, agus bha e `smaoineachadh air fhéin a bhàthadh `s dh’atharraich e inntinn. Thill e dhachaidh. Madainn a’ la’r-na-mhàireach, bha a’ ghallag marbh.
Uell, dh’fhalbh a’ là sin `s cha dug e bhàthadh e fhéin, co dhiubh. Ach bha bàta shios ... Tha seansa gu robh wharf ann agus bha bàt’ ann agus shuidh e anns a’ bhàt’. Bha a’ ghrian tighinn anuas blàth agus thuit e `na chadal. Agus dur a dhùisg e, bha e `n teis-meadhon a’ chuain. Cha robh soighn air fearann idir, ach bha e `cumail roimhidh. Thug e leis na ràimh `n sin agus bha e seachd là `g iomradh.
Thàinig e `n sin mu dheireadh ... thàinig e gu tìr, chunnaig e fearann `s rinn e air. Dh’acaraich e `m bàta `s chunnaig e cuideigin shuas, neach air choireiginn shuas ann a’ sin agus ghabh e air a’ sin.
Dur a ràinig e sin, bha boireannach mór ann a’ sin agus i buain luachair. Agus bha i deanadh sacaichean dheth. Thuirt e, “Dé tha sibh a’ deanadh?”
“Uell, tha mi a’ deanadh ...” thuirt i. “Tha mi buain luachair `son nighean a’ rìgh a thàinig ann a’ seo. Thàinig i dhachaigh araoir, agus tha i gu math tinn. Agus chan fhaigh i aon fhois eile [ach] air leaba do luachair mum fàg i an saoghal seo.”
“Uell, tha na sacaichean sin gu math trom, “ thuirt e rith’, “agus bheir mise suas fear dhiubh.”
Bha ise fhéin mór, làidir. Co dhiubh, thug e leis a’ sac `s thàinig i fhéin as a dheaghaidh. `S dur a ràinig `ad pailis a’ rìgh, thuirt e gum bu thoil leis an nighean fhaicinn: nighean a’ rìgh a bha ris a’ bhàs. Chaidh e `staigh. Có a bh’aige ach a’ bhean a bh’aige fhéin.
“Uell,” thuirt e, “ bheil sian ann a b’urrainn dhomhsa dheanadh dhut anist `son do shlàint’ a ghléidheadh dhut?”
“Uell, nam biodh na trì brùchdan faladh a chuir mi `mach an oidhche a dh’fhàg mi an t-àit’ agadsa agam, dheanadh e cuideachadh mór dhomh.”
Thug e amach an neapaigin agus thug e dhi `ad, ach anist, “Cha leighis seo mi.”
Bha aice ri deoch fhaighinn às a’ Chupa Dhonn aig Rìgh Bhàrr an Iùin, ach bha astar là `s bliadhna dh’ionnsaigh Rìgh Bhàrr an Iùin. Ach dur a dh’fhalbh e, dh’amais fiadh air. Agus tha seans gun do bhruidhinn e ris an fhiadh aig an àm. `S dh’innis e `n gnothach, `s thuirt e, “Bi mis’ ann anull mun tig beul na h-oidhcheadh,” thuirt a’ fiadh.
`S chaidh e air druim an fhéidh agus dh’fhalbh `s ràinig e mun dàinig beul na h-oidhcheadh. Ach bha geàrd mór air a’ Chupa Dhonn. Bha an Gille Mór Glas ann a’ sin, `s bha e `ga chuir air geàrd air a’ Chupa Dhonn agus cha robh duine air an t-saoghal, tha seans’, a chuireadh a dhruim ris an talamha fodha. `S dur a chaidh esan a choimhead `son a’ Chupa Dhonn, Osgar, bha an Gille Mór Glas a bha seo air thoiseach air `s chaidh `ad an gréim. Agus chuir Osgar MacRìgh Éirinn sios e.
“Uell, tha mi `n dùil nach robh duin’ air an t-saoghal ach aon duine a chuireadh sios mi.”
“Uell, có tha’ sin?”
“Osgar Mac Rìgh Éirinn.”
“`S mise Osgar Mac Rìgh Éirinn.”
“Uell, chaidh mise,” thuirt esan, “a chuir ann a’ seo fo gheasan bho chionn seachd bliadhna ag geàrd a’ Chupa Dhonn. `S tha mise clìoras na geasan anist, agus théid mi còmhla riut a dh’fhaighinn a’ chuppa dhonn. An àit’ a bhi `ga chumail bhuat `ga gheàrd, théid mi còmhla riut `ga iarraidh.”
Agus chaidh e còmhla ris, ach bha geàrd eile an uairsin. Bha réiseamaid eile do shaighdearan, `s thuirt an Gille (Mór) Glas anist, “Stadaidh sinn speil ach an cluinn sinn fuaim a’ tighinn.”
Dur a chual’ iad a’ fuaim a’ tighinn, chaidh an dithist dhiubh an gréim `s a’ réiseamaid a bha tighinn agus rinn `ad an gnothach orr’ uile. Agus chaidh `ad astaigh `s fhuair `ad an Cupa Donn. Chaidh `ad air ais `s dh’òl ise deoch às a’ Chupa Dhonn. Agus có bha `s a’ Ghille [Mhór] Ghlas ach a bràthair. Chuir boireannach olc air choireiginn .... chuir i ise agus a bràthair fo gheasan agus bha `n dithist dhiubh clìoras na geasan. Agus leighis ise agus chaidh `ad air ais. Chaidh i fhéin agus Osgar Mac Rìgh Éirinn air ais agus fhuair e a phàigheadh leis an fhearann `s a’ rìoghachd. `S dhealaich mise riutha.
© Frangag NicEachainn & Seumas Watson
Tar-sgrìobhadh: Seumas Watson & Will Lamb
Mar a fhuair Osgar a Bhean is a Fenian tale that tells the story of how Oscar got his wife.
« Mar a fhuair Osgar a Bhean » est un conte fenian qui raconte comme Oscar a trouvé sa femme.
Pàdraig Aonghais Sìne
Rugadh Pàdraig Aonghais Sìne is chaidh àrach ann am Bràigh na h-Aibhneadh. `S ann às Àrisaig a thriall Cloinn `ic Eachairne anull gu Alba Nuaidh a's an naoidheamh linn deug. Bha Pàdraig comharraichte `na sheanchas. Bha taosg do naidheachdan aige air eachdraidh na coimhearsnachd; ghabhadh e cuideachd sgeulachdan, ùrnaighean agus stòraidhean eile mu na gaisgich a bha tàmh air an taobh thall.
Neach-aithris: Seumas Watson
Patrick MacEachern was an exceptional storyteller and tradition bearer of Arisaig descent. He was born and raised in Glendale, Inverness County, where he remained throughout his life in the family home. Patrick’s considerable store of tales included local histories, stories, prayers and beliefs, many of which reflected his mainland Highland heritage.
Patrick MacEachern était un conteur exceptionnel et un tenant des traditions, dont les ancêtres venaient d’Arisaig. Il est né et a grandi à Glendale, dans le comté d’Inverness, où il est resté pendant toute sa vie, au domicile familial. Le répertoire considérable de contes de Patrick comprenait des histoires locales, des récits,
Siorramachd Inbhir Nis
Stòraidhean is Naidheachdan
Brògan an t-Sagairt
Facal-toisich
`S minig a bhios naidheachdan ait ann air sagartan is ministearan. Dh' fhairich Lachlann an naidheachd seo air a h-aithris aig a shàr-charaide, Eóghann Dhòmhnaill `ic Aonghuis. Tha 'n naidheachd ag innse mar a chaidh paidhir do bhrògan aig sagart a ghoid.
Neach-aithris: Seumas Watson
Humorous stories about priests and ministers are quite popular among the Gaels. Lauchie tells a story here he heard from his dear friend Hector son of Donald son of Angus. It tells of how a fellow from Rear Creignish steals a pair of shoes from an unwitting priest.
Les récits humoristiques sur les prêtres et les pasteurs sont assez populaires chez les Gaëls. Lauchie raconte une histoire que lui a racontée son cher ami Hector à Donald à Angus. Cette histoire est celle d’un gars de Rear Creignish qui vole une paire de souliers d’un prêtre sans que celui-ci en soit conscient.
Brògan an t-Sagairt
Tha mi `dol a dh’ innse dhut sgeul bheag ann a’ seo [bho] Eóghann Dhòmhnaill `ic Aonghuis, sàr-charaide dhomh fhìn, air duine bha fuireach a-mach air Cùl Chreiginis.
Agus bha e `na dhuine bhochd; cha robh dad sam bith dhen t-saoghal aige. Ach bhiodh e coiseachd mun cuairt air feadh na dùthchadh agus mar bu trice bhiodh e tachairt air àit’ an t-sagairt. Agus gheobhadh e cuid na h-oidhche agus ma dh’ fhaoidte `sa mhadainn gum faigheadh e léine, airneo triubhsair ...
Ach co-dhiubh air trup dhe na trupan a bha e a’ coimhead air seann Mhaighstir Eairdsidh a bha `n Siudaig bha e falbh `sa mhadainn `s thug e an aire gu robh trì no ceithir do phaidhrichean bhròg aig Maighstir Eairdsidh. Agus thuirt e ris fhéin, “Chan ionndrainn e paidhir dhiubh seo,” `s thug e leis a’ phaidhir bhròg.
Co-dhiubh, thòisich seo air cur air inntinne agus bha e cur roinn do thrioblaid air. Ach mu dheireadh thuirt e ris fhéin, “ Chan eil ann ach aon dòigh air am faigh mi cuidht’ as seo.”
Agus chaidh e gu éisdeachd gu Maighstir Eairdsidh agus dh’ inns’ e do Mhaighstir Eairdsidh gun do ghoid e paidhir bhrògan.
“O,” thuirt Maighstir Eairdsidh, “`s e rud uamhasach a bha sin a-nise. Iain,” thuirt esan, “feumaidh tu na brògan sin a chuir air ais."
"Uill," thuirt Iain, "chan eil fhios a’m gu dé nì mi .. ach an gabh sibh p-fhéin iad?”
“O, cha ghabh,” thuirt Maighstir Eairdsidh, “chan eil feum agam orra.”
“Uill,” thuirt Iain, “innsidh mise mar a th’ ann, a Mhaighstir Eairdsidh. Ghoid mise na brògan `s chaidh mi air ais a choimhead air an duine agus thuirt mi ris gun tugainn na brògan dha air ais. Thairg mi na brògan dha air ais agus thuirt e rium nach gabhadh e idir iad.”
“Ooo, ma tha sin mar sin,” thuirt Maighstir Eairdsidh, “chan eil coire sam bith `sa ghnothach.”
Agus bha Iain gu socarach, saidhbhir agus cha robh `n gnothach a’ cur sian do thrioblaid air as deaghaidh sin.
© Cruinneachadh Beul-Aithris Gàidhlig Cheap Breatainn, Sruth nan Gàidheal
Tar-sgrìobhadh: © http://mqup.mcgill.ca/book.php?bookid=125
A humorous story about a tramp and a priest.
Histoire humoristique d’un clochard et d’un prêtre.
Lachlann Dhòmhnaill Nìll
`S ann an Dun-bheagan a chaidh Lachlann Dhòmhnaill Nìll a bhreith. Dh’ fhuirich e sin air bail' athair fad a shaoghail. `S ann do stoc Mhòrar a bhuineadh a chuideachd. Bha ainm aig' a bhith `na dheagh shaor, `na sheinneadair barraichte, agus math gu sgeulachd. Chaidh cuid dha na h-òrain is na naidheachdan aige a dh’ fhoillseachadh a’s a’ leabhar Brìgh an Òrain.
Neach-aithris: Seumas Watson
Lauchie Dan N. MacLellan was born and remained in Dunvegan, where he was a carpenter. His ancestral family was of Morar background. A talented tradition bearer, Lauchie was both singer and storyteller. A selection of his songs and stories are published in the book Brìgh an Òrain.
Lauchie Dan N. MacLellan est né à Dunvegan et y est resté. Il était charpentier. Ses ancêtres étaient originaires de Morar. Lauchie était un tenant talentueux des traditions et savait à la fois chanter et raconter des histoires. Le livre Brìgh an Òrain contient une sélection de ses chansons et de ses récits.
Siorramachd Inbhir Nis
Cinneadas is Creideamh
Ùrnaighean
Facal-toisich
Bha 's tha a’ chonair Mhoire cudthromach ann am beatha cuid dhe na Gàidheil. 'S e Ùrnaigh ar n-Athar, Fàilte dhut a’ Mhoire agus An Glòr, am measg feadhainn eile, na h-ùrnaighean a `s motha a bhios `gan gabhail ann.
Neach-aithris: Seumas Watson
The recitation of prayers such as the Lord’s Prayer, Hail Mary and Glory Be are commonly said in Catholic households. For many Gaels, rosaries are a source of comfort and reinforcement of faith.
On récite souvent dans les foyers catholiques des prières comme le Notre Père, Je vous salue Marie, et Gloire au Père. Pour de nombreux Gaëls, les rosaires étaient une source de réconfort et d’approfondissement de la foi.
Failte Dhut a’ Mhoire
Fàilte dhut, a Mhoire, tha thu làn de na gràsan. Tha an Tighearna màille riut is beannaichte thu am measg nam mnà, agus is beannaichte toradh do bhroinn, Iosa. A Naomh Mhoire, a Mhàthair Dhe, guidh' air ar son-ne, na peacaich, a nis agus aig uair ar bàis. Amen.
Ùrnaigh an Tighearna
Ar n-Athair, a tha air nèamh, gum bu naomh a bhios t' ainm; gun tigeadh do rìoghachd, gun deanar do thoil air talamh mar a thathas `ga deanamh air nèamh. Thoir dhuinn an diugh ar n-aran làitheil, math dhuinn ar fiachan, mar a mhathas sinne do luchd ar fiach. Agus na leig ann am buaireadh sinn. Ach saor sinn bhon olc. Amen.
An Glòr
Gloir don Athair, agus don Mhac, agus don Spiorad Naomh. Mar a bha, 's mar a tha, 's mar a bhitheas, fad shaoghal nan saoghal. Amen.
© Cainnt mo Mhàthar
Air a dheasachadh le: Sgioba a' Phroiseigt 2012
These three common prayers are recited by Anna MacKinnon in Gaelic.
Ces trois prières courantes sont récitées en gaélique par Anna MacKinnon.
Annag ni’n Iain Alasdair `ic Aonghais Ailein
Rugadh Annag ni’n Iain Alasdair `ic Aonghais Ailein ann a' Rubh an t-Seallaidh. Tha bòsd mór aice-se à cànan is dualchas nan Gàidheal. Tha e `na thoileachadh dhi dha-rìreadh oideas a thoirt do dhuine sam bith aig a bheil suim a’s an t-seann nòs.
Neach-aithris: Seumas Watson
Anna MacKinnon (née MacDonald) was raised in Sight Point. Anna is a proud and accomplished speaker of Inverness County Gaelic. She is a strong advocate of the language and culture – pleased to share her knowledge with all those having an interest.
Anna MacKinnon (née MacDonald) a été élevée à Sight Point. Elle est fière de sa langue gaélique du comté d’Inverness, qu’elle maîtrise très bien. Elle est un ardent défenseur de la langue et de la culture et fait profiter avec plaisir de son savoir tous ceux que cela intéresse.
Siorramachd Inbhir Nis
Cinneadas is Creideamh
Fionnlagh Mór
Facal-toisich
`S ann do Lochabar a bhuineadh Fionnlagh Mór Peutan. `S e a bu shin sin seanair do Dhòmhnall Aonghas, nach maireann, às a’ Chreig Dhuibh. Dh’fhuiling Fionnlagh gu mór aig droch uachdaran a's an Albainn gus na shoirbhich leis, eadar seòltachd, is neart a dhà làimh, air tighinn gu Canada. B’ ann air cladach Meinn a' Ghuail a fhuair e fhéin `s a theaghlach an toiseach toiseachaidh as ùr.
Neach-aithris: Seumas Watson
Dan Angus Beaton’s direct ancestor was Big Finlay, a Lochaber farmer. In the early 1800s, Finlay was typically oppressed by the Highland tenancy system. A man to be reckoned with, Finlay persevered and brought his family to a new life in Nova Scotia.
Big Finlay, fermier du Lochaber, était un ancêtre direct de Dan Angus Beaton. Au début du XIXe siècle, Big Finlay était, comme beaucoup, victime de l’oppression exercée par le système de location des Highlands. Il était un homme qui savait se défendre et a persévéré dans sa lutte contre l’oppression. Il a fini par émigrer avec sa famille en Nouvelle-Écosse pour commencer une nouvelle vie.
Dòmhnall Aonghas mac Fhionnlaigh ‘ic Iain ‘ic Iain ‘ic Fhionnlaigh Mhóir
Chaidh Dòmhnall Aonghas mac Fhionnlaigh `ic Iain `ic Iain `ic Fhionnlaigh Mhóir a bhreith anns a’ Chreig Dhuibh, faisg air Màbu, ann an 1903. Thàinig a chuideachd anall à Lochabar. Bha roinn mhór do sheanchas aig Dòmhnall Aonghas a thàinig anuas `s 'na theaghlach o bheul gu beul. B’ e ‘Dan Angus’, mar a theirte ris, fear dhe na sgeulaichean a b’ fheàrr an Eilean Cheap Breatuinn r’ a linn.
Neach-aithris: Seumas Watson
Dan Angus Beaton of Blackstone, Inverness County, came from a long line of storytellers. His ancestors came to Cape Breton from Lochaber, Scotland. Dan Angus generous in sharing his store of Gaelic tales, many of which came down through the family generationally.
Dan Angus Beaton, de Blackstone, dans le comté d’Inverness, descend d’une longue lignée de conteurs. Ses ancêtres sont arrivés au Cap-Breton en provenance du Lochaber, en Écosse. Dan Angus partage avec générosité sa réserve de contes gaéliques, dont bon nombre ont été transmis de génération en génération au sein de sa famille.
Siorramachd Inbhir Nis
Stòraidhean is Naidheachdan
A' Ghobhar Ghlas
Facal-toisich
Tha i seo `na naidheachd ann dha `n chloinn. Gabhaidh suidheachadh dhe `n stòraidh seo faighinn às caochladh thobraichean, `nam measg sin Mac-Talla agus aig beulaichean eile a bhuineadh do choimhearsnachd Chamais Leathain. `S e brìgh na sgeulachd seo mar a fhuair a' ghobhar ghlas làmh an uachdair air a’ mhadadh ruadh a dh' ith na minn aice. “Théid seòltachd thar spionnadh.”
Neach-aithris: Seumas Watson
Gaelic children’s stories come with high value in entertainment and lessons taught. The Grey Goat story was commonly told at a time when Gaelic was a common household language. This story concerns how a fox that has eaten the Grey Goat’s kids is dealt with by a clever mother’s perseverance.
Les récits pour enfants des Gaëls sont à la fois très divertissants et très instructifs. L’histoire de la chèvre grise était souvent racontée à une époque où le gaélique était couramment parlé à la maison. Cette histoire est celle d’un renard qui a mangé les petits de la chèvre grise et de la vengeance de cette mère astucieuse et persévérante.
A' Ghobhar Ghlas
[Bha a’ Ghobhar] Ghlas a’ fuireach ann am bothan beag taobh na coilleadh. Bha i air falbh a h-uile latha a thrusadh biadh dhan family. Dh’fhalbh i sin aon latha. A h-uile latha a dh’fhalbhadh i, thigeadh i dhachaigh; dh’fhaighneach[adh] iad, “Có tha seo aig an dorust?”
Bheireadh i, “Fosgail seo, fosgail seo, thàinig do mhàthair.”
Dh’fhalbh i latha bha seo. Cho luath `s a dh’fhalbh i, thàinig am madadh-ruadh is thuirt e, “Fosgail seo, fosgail seo, thàinig do mhàthair.” Thuirt iad ris, “Cuir astaigh do spògag bheag chiar chrom bhòdhach astaigh air taobh dorus na còmhladh is faithnighidh sinn e ma `s tu mo mhàthair fhìn.”
Chuir e `staigh a spòg is thuirt iad ris, gu robh iad ag iarraidh air falbh à seo, “Cha tusa mo mhàthair.”
Thuirt e, “Dé `n comharradh a th’ agaibh-se air spògag bheag chiar chrom do mhàthar fhéin?”
“Tha, ribean dubh `s ribean dearg `s ribean gorm `s ribean uaine `s ribean dubh air spògag bheag chiar chrom mo mhàthar fhìn.”
Thog e rith’ `na leum `s chaidh e dh’ ionnsaidh àit’ an tàilleir.
Fhuair e ribean beag air a h-uile dath: dearg is gorm is uaine is dubh. `S cheangail e air a spòg e is dh’fhalbh e dh’ionnsaigh àit’ a’ Ghobhar Ghlas.
Thuirt e, “Fosgail seo, fosgail seo, thàinig do mhàthair.” Cuir astaigh do spògag bheag chiar chrom bhòdhach air taobh dorus na còmhladh ‘s faithnaighidh sinn e ma `s tu mo mhàthair fhìn.”
Chuir e `staigh a spòg.
Oh, dh’fhosgail iad an dorus `s a’ mhionaid. Thàinig e `staigh. Thàinig e `staigh, leum e, is dh’ith e an trì dhiubh gun stad. Bhuail an cadal a’ sin e. Chaidh e `na shìneadh.
Thàinig a’ Ghobhar Ghlas air ais. “Fosgail seo, fosgail seo, thàinig do mhàthair.” Cha chluinneadh i duine. Cha robh sian a’ gluasad.
Thog i rith’ a’ sin. [Thug i ceithir … thog i rith’ ]
Chaidh i dh’ionnsaigh àite nan coimhearsnach `s bha i aig na dorsan. Chan fhaigheadh i astaigh. Chaidh i suas air mullach an taigh’. Dh’éibh iad rith’, “Có tha seo air mullach mo bhothagain a’ cumail amach smùid mo theineachain `us mi `bruich mo bhonnachain?”
“Tha mis’ a’ seo,” ars’ a’ Ghobhar Ghlas, “siubhal airson mo chuid meann.”
“Uill, air an dreathan air an dris, air an talamh a tha fo `d chois, air a’ ghrian a chaidh seachad sìos, chan fhaca sinn-ne riamh do chuid meann.”
Dh’fhalbh i is chaidh i dh’ionnsaidh an ath taigh choimhearsnach. Bha i aig an dorus treis sin. Chan fhaigheadh i astaigh. `S chaidh i suas air mullach an taigh’.
“Có tha seo air mullach mo bhothagan a’ cumail amach smùid mo theineachain `s mi `bruich mo bhonnachain?”
“Tha mise ann,” thuirt a’ Ghobhar Ghlas, “a’ siubhail airson mo chuid meann.”
“Uill, air an dreathan air an dris, air an talamh a tha fo `d chois, air a’ ghrian a chaidh seachad sìos, chan fhaca sinne riamh do chuid meann.”
Dh’fhalbh i air ais. Chaidh i dhachaigh. Dh’fheuch i a-rithist, “Fosgail seo, fosgail seo, thàinig do mhàthair.” Dh’fhosgail am madadh-ruadh an dorus. Thàinig i `staigh. Oh, bha `n cadal air, bha e cho sgìth `s bha e `faireachdainn done. Thuirt i ris, “Sìn thusa. Tha mise `dol a dheanadh dhut bobhla do bhrochan coirc’.”
Dh’fhalbh am madadh-ruadh. Bha e cho toilichte `s shìn e dar a bha e `dol a dh’fhaighinn bobhla do bhrochan. Rinn i brochan dha `s chuir i sùith ann. `S cho luath `s a dh’òl e, dh’at e `mach. Fhuair ise sgian bheag bha [`na] pòca `s splud i sìos e. Thuit Poca Gainmh `s an Gille Saice agus Anna Bhuidh’ amach. Ghlan i suas iad. Bhiadhaich i a’ sin iad leis a rud a bha i `cur cruinn. Shlaod iad amach am madadh-ruadh. Sin mar a dh’éirich dhan mhadadh-ruadh. Cha ruigeadh duine leas dorus a ghlasadh tuilleadh air a’ shàilleabh.
© Cruinneachadh Beul-Aithris Gàidhlig Cheap Breatainn, Sruth nan Gàidheal
Tar-sgrìobhadh: Sgioba a' Phroiseigt 2012
The story of the Grey Goat and the Fox.
Histoire de la chèvre grise et du renard.
Annie Mae ni’n Sheonaidh Bhig ‘ic Alasdair
Rugadh Annie Mae ni’n Sheonaidh Bhig ‘ic Alasdair a’s a’ Chreig Dhuibh. `S ann a mhuinntir Chanaidh a bha a seanair, Alasdair. Bha i `ga measadh mar bhoireannach fiadhlaidh, còir, `na deagh bhana-choimhearsnach dha na h-uile. `S e a b’ fheàrr le Annie Mae air an t-saoghal còcaireachd, céilidh ’s ceòl.
Neach-aithris: Seumas Watson
Annie Mae Gillis (née MacIsaac) was born in Blackstone. Her grandfather, Alexander MacIsaac, came to Inverness County from the Isle of Canna. Annie Mae was known as a good neighbour and for her generosity to those in need. She enjoyed baking, visitors and playing the violin.
Annie Mae (née MacIsaac) Gillis est née à Blackstone. Son grand-père, Alexander MacIsaac, est arrivé au comté d’Inverness en provenance de l’île de Canna. Annie Mae avait une réputation de bonne voisine et de personne généreuse auprès des gens dans le besoin. Elle aimait faire de la pâtisserie, accueillir des visiteurs et jouer du violon.
Siorramachd Inbhir Nis
Stòraidhean is Naidheachdan
Iain MacRaing agus am Mathan
Facal-toisich
`S ann am pailteas a gheobhar naidheachdan air eachdraidh nan ceud Ghàidheal a thug suas fearann ann an Siorramachd Inbhir Nis. Seo agaibh naidheachd air mar a dh’éirich do dh’ Iain MacRaing, a thàinig dha na Coal Mines à Lochaber. Tha a' sgeul seo ag innse mu mhathan a thug ionnsaigh air là is esan a' tilleadh dhachaigh an cois a’ chruidh. Tha deagh chuimhne aig sliochd MhicRaing mar a thachair gus a' là seo fhéin.
Neach-aithris: Seumas Watson
This is a true story related by Angus Gillis about the first Rankin who settled in the Coal Mines and was attacked by a bear while herding his cows. “The Bear’s Tree” no longer stands, but the spot where it stood is remembered by the descendants of John Rankin who still live in the area today.
Il s’agit d’une histoire vraie racontée par Angus Gillis sur le premier membre de la famille Rankin qui s’est établi à Mabou Coal Mines et qui a été attaqué par un ours alors qu’il gardait son troupeau de vaches. L’« arbre de l’ours » n’existe plus, mais l’endroit où il se trouvait n’a pas été oublié par les descendants de John Rankin, qui vivent toujours dans la région aujourd’hui.
Iain MacRaing agus am Mathan
Ceataidh Peigi (N’in Aonghais Dhòmhnaill, Bean-phòsta Aonghais – NicRaing a bh’innte): `S e
Aonghas: Iain MacRaing, nach e?
CP: `S e, `s e. Tha mi cuimseach cinnteach. Tha mi cuimseach cinnteach. Chan urrainn dhomhsa … chan eil …. that’s all.??
A: Alright, feuch e. Uill, Iain MacRaing, a’ cheud MacRaing a thàinig dha na Coal Mines. Bha e `là sin, toiseach an t-samhraidh, a’ trusadh a’ chruidh, na `n crodh òg a bh’ aca shuas `s a’ Ghleann. Bha e mu leth mhìle bho `n taigh, na còrr… dh' ionnsaigh a’ là an-diugh, bheir iad “Craobh a’ Mhathain” ris.
Dé thachair air ach am mathan `s dà chuilean aige `s shìn am mathan air. Ghabh esan suas ann an craobh do dh’fhiodh cruaidh. Bha cù beag aig’ agus ghabh an cù am bad a’ mhathain dìreach dar a bha e `na sheasamh air a chasan deiridh `s chaidh e suas `s a` chraobh.
Bheireadh an cù air … bheireadh e greim às a’ mhathan. T(h)illeadh am mathan air ais. Fhuair MacRaing ùine gu leòr gus dìreadh `s a’ chraobh `s a dhol amach air a’ speuc. Fhuair am mathan suas `s a’ chraobh `s thòisich e air dol amach air a’ speuc a bha seo – air a’ mheur mhór a bha seo, `s thòisich am meur air lùbadh `s thilleah am mathan air ais astaigh dh’ionnsaigh stoc na craoibh’ `s rachadh e sìos air an talamh.
A’ cheud triop, dar a bha e `dol suas, theab e… rug e air shàil air `s thug e greim às an t-sàil aig’ `s bha a’fear eil’ a`sileadh anns a’ chraobh. `S thug e an uair sin, dar a chaidh am mathan sìos dh’ionnsaidh na talmhainn, thug e dheth a chòta `s thilg e an còt’ a bh’air sìos air an talamh ach dé dheanadh am mathan – am falbhadh e? Ghabh am mathan sìos `s shrac e an còt’ `na bhìdeagan le spògan is le ìnean.
Agus an cù comhartaich `ga chur ceàrr,`s mu dheireadh dh’ fhàs e sgìth – dh’ fhàs am mathan seachd sgìth dhe `n chù a bhith comhartaich `s a h-uile sìon a bh’ ann. `S dh’ fhalbh am mathan. Fhuair MacRaing às a’ chraobh, ach tha i dh’ionnsaigh a’ là an-diugh… `s e “Craobh a’ Mhathan” a bheir iad ris. Tha e an deoghaidh lìonadh a-staigh le coill’ òg anist.
Agus, dh’ eug an duine truagh. Dh’ eug e an ceann dà bhliadhna as deoghaidh sin. Chaill e leithid do dh’ fhuil agus cha robh e ach dà bhliadhna beò. `S dh’ fhàg e suas ri deich neo h-aon deug – ceithir deug do theaghlach. `S an dealbh aige – a’ bhean aige - againn ann a’ seo an diugh agus tha sinn direach `dol a choimhead oirre.
Agus sin agad a’ stòraidh a th’againn air a’ sin.
© Cruinneachadh Beul-Aithris Gàidhlig Cheap Breatainn, Sruth nan Gàidheal
Tar-sgrìobhadh: Sgioba a' Phroiseigt 2012
A story about a man who was attacked by a bear.
Histoire d’un homme attaqué par un ours.
Aonghas Eòghainn Aonghais
`S ann às Acarsaid Mhàbu a bha Aonghas Eòghainn Aonghais. Thàinig a chuideachd à Lochaber. Bha Aonghas math gu naidheachdan is òrain agus bheireadh e port às an fhìdhill. Ged a bha e 'g obair air falbh fad bhliadhnaichean, cha do chuir Aonghas còir riamh cùl ris a’ Ghàidhlig. Bha ainm aig' a bhith sònraichte math air uisge lorg far a rachadh tobar a tholladh air a shon.
Neach-aithris: Seumas Watson
Angus J. Gillis, a Lochaber descendant, was from Mabou Harbour. Although he worked away for many years, he maintained a love for the Gaelic language and culture. Angus was a storyteller and singer. He also played the fiddle. Angus was a well driller by trade and well known for his special ability to divine water.
Angus J. Gillis est originaire de Mabou Harbour. Ses ancêtres étaient originaires du Lochaber. Angus s’est exilé ailleurs pendant de longues années pour son travail, mais n’a jamais perdu son amour de la langue et de la culture gaéliques. Il était conteur et chanteur. Il jouait aussi du violon. Son métier était sondeur de puits et il était bien connu pour son talent de sourcier.
Siorramachd Inbhir Nis
Inbhir Nis
Theagamh gun tàinig Gàidheil gu cladaichean Siorramachd Inbhir Nis na bu tràithe na àite sam bith eile ann an Ceap Breatuinn. Ràinig a’ cheud luchd-àiteachaidh à fearainn Chloinn Raghnaill – Mùideart, Mòrar, Uibhist is na h-Eileanan Beaga.
As an deoghaidh sin, thàinig 's thuinich daoine à Strath Ghlais, Loch Abar is feadhainn a bharrachd à Uibhist a Deas – `nam measg, Gàidheil a dh’ àitich an toiseach an Eilean Eòin. Dh’ fhalbh a’ chuid a bu mhotha dhe na daoine seo ann an dùil gu faigheadh iad cuidhteas a' fòirneart `s na h-àiteachean a chuir iad ri `n cùl. Gu dearbha, tràth `s an naoidheamh linn deug, cha bu mhór nach deach muinntir Eilein Ruma gu lèir a dh' fhuadachadh anull gu tìr aig Caolas Chanso.
Buinidh Gàidheil Shiorramachd Inbhir Nis do dhà eaglais: an Eaglais Phròstanach is an Eaglais Ròimh. Chìthear an diugh mar a chruthaich na Gàidheil coimhearsnachdan 's a bheil cleachdaidhean is cànain ionadail mar a bh' aig an cuideachd air an thaobh thall dhe 'n chuain.
Neach-aithris: Seumas Watson
Inverness County, in the 1790s, may have been the area of Cape Breton earliest to receive Gaelic-speaking settlers. The following century saw settlement of ‘The County’ by Gaels from the Braes of Lochaber, Strathglass, the Uists, Moidart, Morar and the Inner Hebrides, many had previously been on Prince Edward Island. Gaels of Inverness County adhere to Catholic or Protestant churches. As in other districts, families from the same geographical region, or faith, formed distinct communities, as evidenced by local dialects and folklore.