log asteach

Crìochan Chamuis Anna

Na h-Òrain

An t-Each Ruadh

Facal-toisich

Rinn dithisd, Eachann mac Eachainn Ghilleasbaig, à Rubha Clann na Rothaich, agus Garat mac Fhionnlaigh Dhùghaill às a' Chùl, an t-òran éibhinn seo mu `n each ruadh a bh' aig Roland Steele. Ged bu bhreugach na ceathramhan, tha an t-òran a' toirt dealbh air each tana, làn do mhiallan. Mar gu robh ann an iomadach òran a chaidh dheanadh a's a' choimhearsnachd, chan eil ann ach ròlaist spòrsail.

Neach-aithris: Òmar Bhochanan

Hector Carmichael of Munro’s Point, and Garrett MaDonald of Meadows Road, collborated in composing this comical song about a local man’s horse. Although untrue, the horse was described as being in poor shape and lice-infested, while the owner let on the horse was a wonderful speciman. Like many local songs, this one pokes fun by way of exageration in telling the story.

Hector Carmichael, de Munros Point, et Garrett MaDonald, de Meadows Road, ont composé en collaboration cette chanson comique sur le cheval d’un homme du coin. L’histoire n’est pas vraie, mais le cheval est décrit comme étant en piteux état et infesté de poux, alors que son propriétaire le vante comme un spécimen remarquable. Comme beaucoup de chansons du coin, celle-ci est humoristique par l’exagération dans le récit.

An t-Each Ruadh

Séisd:

Hi ri u il agus o 
Mo chridhe trom 's cha charaich e 
Cha taobh na caileagan mi 
On sheòl mi fhìn nam mharaiche.

A locally composed comical song that pokes fun at a man's horse.

Chanson comique composée dans la région, qui se moque du cheval d’un homme.

Ailig Dhòmhnaill Aonghais `ic Shandaidh

B’ ann do Dhrochaid na h-Aibhne a Tuath a bhuineadh Ailig Dhòmhnaill Aonghais `ic Shandaidh. Bha e `g obair air na rathaidean, a bharrachd air a' bhaile aige fhéin. Ghabhadh e òran tric an cuideachd a' chòmhlain The North Shore Gaelic Singers. `Na dhuine deas-bhriathrach, làn spòrs, bha meas mór aig daoine air Ailig àite sam bith a dheigheadh e.

Neach-aithris: Òmar Bhochanan

Alec Kerr was born in North River, Victory County, an area settled primarily by Lewis people. Alec kept a farm and spent many years working road construction in Victoria and Cape Breton counties. He ofetn sang with The North Shore Gaelic Singers. Witty and fond of a good time, Alex was well liked wherever he traveled.

Alec Kerr est né à North River, dans le comté de Victoria, région principalement colonisée par des gens de Lewis. Alec a été fermier et passé de nombreuses années dans les travaux routiers dans les comtés de Victoria et du Cap-Breton. Il chantait souvent avec le groupe des North Shore Gaelic Singers. Il était plein d’esprit et aimait s’amuser. Les gens l’aimaient beaucoup partout où il se rendait.

Crìochan Chamuis Anna

Na h-Òrain

Dh’éirich Mi Moch Madainn Cheòthar

Facal-toisich

Thàinig an t-òran luaidh seo, air a sheinn le boireannach neo-aithnichte, à Co-chruinneachadh Ralph Rinzler a's a' Smithsonian. Bha am pìos air a chlàradh aig Cladach a Tuath anns na trì ficheadan. Tha naidheachd an òrain ag innse mu nighean òg a choinnich r' a leannan agus mar a thachair eadarra.

Neach-aithris: Òmar Bhochanan

This milling song, sung by an unidentified singer, came from the Rinzler Collection at the Smithsonian Archives. It was recorded at a milling frolic on the North Shore, Victoria County in the late 1960s. The song, told from a young girl’s perspective, describes the secret meeting of a young couple and the strange love they shared.

Cette chanson de foulage, chantée par un chanteur non identifié, provient de la collection Rinzler des archives du Smithsonian. Elle a été enregistrée lors d’une fête de foulage à la Rive Nord du comté de Victoria, vers la fin des années soixante. Cette chanson, chantée du point de vue d’une jeune fille, décrit la rencontre secrète d’un jeune couple et l’amour étrange qui les unissait.

Dh'éirich Mi Moch Madainn Cheòthar

Hì làil ó ho gù
Hì ù ri bhó hì a hù
Hì làil ó ho gù

Dh’éirich mi moch madainn cheòthar

Chuir mi stocainn orm `s brògan

Ghabh mi mach aig cois a’ lòinein

Thàna’ mo leannan `nam chòmhdhail

Bha sgian bheag aige `na phòcaid

Bha e muigh air m’uile dhòrnain

Ghoid e dhiom na bh’air mo chòta

Cha cheannich e aig a’ stòr e

`S maraich’ e thàirneas ròpa

Air long mhór nan crannan àrda

Dheanadh càradh air na brògan

Falt mo chinn `ga chur fo bhrògan

A milling song concerning young lovers.

Chanson de foulage sur de jeunes amants.

Josie ni'n Thormoid Chaluim

Chan urrainnear a bhith cinnteach có a ghabh an t-òran seo. Thathas a' smaoineachadh gur h-e Josie ni'n Thormoid Chaluim a th' ann.

Neach-aithris: Òmar Bhochanan

It can't be certain who sang this song. Singing is thought to be Josie Samways (née MacLeod).

Crìochan Chamuis Anna

Na h-Òrain

Hoireann o ra ì ù a

Facal-toisich

Seann òran luaidh a ghabhas cluinntinn air a sheinn le Seogan Màiri Dhanaidh a mhuinntir a' Chladaich a Tuath. Tha ceathramhan an òrain a' toirt dealbh air soitheach a sheòlas gu foghainteach, bòidheach air a' chuan. `S e fear MacLeòid, duine sgairteil, calma, fialaidh, a tha air a stiùir.

Neach-aithris: Òmar Bhochanan

This old milling song, Hoireann o ra ì ù a, can be found on Gaelstream, sung by John Shaw of the North Shore. The verses describe a mighty ship that gracefully sailed on the sea. At the helm was a MacLeod man, who was considered to be hardy, brave and generous to his crew on board.

Cette vieille chanson de foulage, « Hoireann o ra ì ù a », se trouve sur Gaelstream et est chantée par John Shaw, de la Rive Nord. Les strophes décrivent un navire puissant qui naviguait avec grâce sur la mer. L’homme qui se trouvait à la barre était un MacLeod, qui était considéré par son équipage comme étant robuste, brave et généreux.

Hoireann o ra ì ù a

Hoireann ó ra ì ù a
Hiuraibh o ro hug eile
Hoireann ó ra ì ù a

A Mhic Leòid ma dh'fhàg thu `n dùthaich,
Guma cliùiteach thig do sgeula.

Guma cliùiteach thig do litir,
Agus measail agam féin i.

`Ille dhuinn a' chuailein dosaich,
Dh'aithnichinn air thoiseach nan treud thu.

`Ille dhuinn a' chuailein dualaich,
'S mór an luaidh a fhuair mi fhéin ort.

Chì mi `m bàta amach `an caolas,
Tha mo ghaol innte gun éirigh.

Tha mo leannan-sa ga stiùireadh,
Cha bhi cùram orr' m'a deidhinn

Cuir an stiùir an làimh mo leannain
Ge be 'n cala [air] an dean e

Cuir an stiùir `an làimh an Leòdaich
`S e nach sòradh stòp Jamaica.

`S e nach sòradh stòpan branndaidh
Anns a' gheamhradh `n am na feuma.

Chuala mi mach as a'bhaile,
Gu robh mo leannan a'réiteach.

Shil mi, ghul mi `s dh'fhan mi sàmhach
`S e thuirt càch gum b'fheàrr dhomh éibheachd.

`S muladach mi `siubhal coille
Air lath' soilleir `us gun ghréin ann.

`G iarraidh nam bò-laoigh `s nan gamhnach.
`S mór an call nach d'rinn mi `m feutainn.

Bainne nam bò as a' mheasair,
Cha deachaidh slige bhon dé ann.

Chì mi `m bàta amach `an rubha,
`S i `na siùil fo làn eudach.

`S àrd a chluinnte fuaim a crannaibh
`S i na deannaibh thro Chuan Éirinn.

`S àrd a cluinnte fuaim a h-aodach,
`Nuair a sgaoilear oirr' gu léir e.

************************************************

Fhad `s a mhaireas cruinn 'gan lùbadh,
Fhad `s a mhaireas siùil `gan reubadh.

`S àrd a chluinnte fuaim a siùileach;
Cruinn `gan lùbadh siùil `gan reubadh.

`S àrd a chluinnte fuaim a cupaill
`S am muir gucagach ag éirigh

An old sailing song.

Vieille chanson de marin.

Seogan Màiri Dhanaidh

Rugadh Seogan Màiri Dhanaidh shios taobh Beinn Smògaidh ann an teaghlach a bha ainmeil gu seinn, gu h-àraid air taobh a mhàthar. Air a bha e `na bhalach, chaidh a chur a dh’fhuireach gu àite Chaluim Thormaid Chaluim `s cha robh e fad' a thogail a chuid òran. Thug e bliadhnaichean móra a’ fuireach aig Abhainn a’ Chùbair, a’ seinn gu tric `s ag obair air iasgach `s a's a’ choillidh.

Neach-aithris: Òmar Bhochanan

Seogan was born into a family living near Mount Smoky on the North Shore that was renowned for singing, particularly on his mother’s side. As a young boy he was sent to stay with Malcolm Angus MacLeod, where he rapidly acquired the latter’s songs. He lived for many years at Indian Brook and was an active traditional singer, as well as working at fishing and in the woods.

Seogan est né dans une famille vivant à proximité de Mount Smoky, sur la Rive Nord. Sa famille était connue pour ses talents dans la chanson, en particulier du côté de sa mère. Quand il était jeune garçon, il est allé vivre chez Malcolm Angus MacLeod, où il a rapidement acquis le répertoire de chansons de ce dernier. Il a vécu pendant de nombreuses années à Indian Brook et était très actif en tant que chanteur traditionnel, ainsi que dans la pêche et le travail en forêt.

Crìochan Chamuis Anna

Na h-Òrain

An Oidhche bha Luadhadh ann

Facal-toisich

Rinneadh “An Oidhche Bha Luadh Ann” le Tormad Dòmhnallach às a' Chladach a Tuath. Anns a' gheamhradh, thigeadh na h-oigridh còmhla cruinn aig frolaigean luaidh. Bu tric a bhiodh cuid ri suiridhe, le pòsadh `s banais gu bhi ann goirid `na dhéidh. Tha an t-òran seo ag innse mar a thachair an oidhche a fhuair na gillean iasad air each geal nàbaidh a chur iad `s an t-sleigh' a thug anall do fhrolaig iad. `S e Lazuras a thugadh air a' bhàrd mar leas-ainm.

Neach-aithris: Òmar Bhochanan

This song, “The Night of the Milling Frolic”, was composed by Norman "Lazuras" MacDonald of the North Shore, Victoria County. Frolics presented prime opportunities for young people to get together and often match making occurred. The song describes a night the lads borrowed a white horse for the sleigh that took them to a frolic. While there, a number of young men are paired up with young ladies.

Cette chanson, dont le titre signifie « La nuit de la fête de foulage », a été composée par Norman « Lazuras » MacDonald, de la Rive Nord, dans le comté de Victoria. Ces fêtes étaient d’excellentes occasions pour les jeunes de se rencontrer et il arrivait souvent que des couples se forment. La chanson décrit une nuit où les jeunes gars ont emprunté un cheval blanc du traîneau pour les conduire à une telle fête. Lors de cette fête, plusieurs jeunes hommes s’unissent à des jeunes femmes.

An Oidhche bha Luadhadh ann

Séist:

Ho ró b’e mo rùn thu,
Na cuir thu do chùl rium
O `s ann a tha mo rùn air
An nighean ùr a thréig mi.

`S an oidhche bha luadh ann
A rinn na balaich gluasad;
Gun n’ chum iad chun an tuath i,
Mo thruaigh mar a dh’éirich.

`S ann shuas aig àite Tharmaid
Siod far na thachair garbh riuth’;
Thuirt Beileag Mhór, “Gu dearbha
Tha `n fhearg air a’ bhéist ud.”

`S ann an uair sin dheònaich `ad
Gun dhéidheadh Aingidh còmhla riuth’;
`S ann aig Niall Beag bha spòrs orra,
`S na boys air na reins.

`S thuirt Donald John gu coibhneil,
“Fuiligidh an t-sleigh poidhle;
`S e Calum rinn a’ ghoibhneachd
`S gach splice a chur `na chéile”.

`S e Ailidh a bha pròiseil
Nuair fhuair e còmhla ri Seònaid;
Bha ghaileis fon a’ stòbh
Is a bhrògan fo `n t-seidhir.

Bha Murdoch cuideachd còmhla riuth’
E fhéin agus Dòmhnall
Gun dànaig Kennie Eòll’
`S thug `ad leò Sarag

`S e Dànaidh a bha aoibhneachd
Agus ... (?) air
Bu neònach nach do find e
Maighdean a ...(?)

`S tha Dòmhnallaidh (?) `g ràitinn
Gum pòs e gun dàil i
Gun iarr e i air Màiri
`Son càch cha bhi éis ann

A milling song concerning a trip to a milling frolic.

Chanson de foulage sur une aventure lors d’une fête de foulage.

Calum Thormaid Chaluim

Chuir Calum Thormaid Chaluim seachad a bheatha air a’ Chladach a Tuath ag obair mar iasgair, tuathanach agus linesman. Bha eòlas domhain, farsaing aige air òrain agus eachdraidh-bheòil an àite `s e air leth measail air spòrs is fearas-chuideachd am measg dhaoine. `S ann à Sgalpaidh na Hearadh a thànaig cuid dhe na daoine aige.

Neach-aithris: Òmar Bhochanan

Malcolm Angus MacLeod lived his life on the North Shore, working as a fisherman, farmer and linesman. He had an extensive knowledge of the region’s singing tradition and oral history, and enjoyed singing and taking part in social gatherings. A number of his forebears came from Scalpay, Harris.

Malcolm Angus a passé sa vie à la Rive Nord, où il a été pêcheur, fermier et préposé aux amarres. Il connaissait très bien les chansons traditionnelles et l’histoire orale de la région et aimait chanter et participer aux activités sociales. Plusieurs de ses ancêtres étaient originaires de Scalpay, à Harris.

Crìochan Chamuis Anna

Nòs a’ bhìdh

Bonnach Éisg

Facal-toisich

Tha Sìne ni’n Mhurchaidh Dhòmhnaill ag innse mu `n dòigh a th’aice-se air bonnach-éisg a dheanamh. Tha bonnach éisg `na lòn fasanta fhathast an Eilean Cheap Breatainn `s ceàrnan eile. Mar is trice, tha bonnach-éisg `ga dheanamh air a' chòrrann as deaghaidh biadh do throsg sàillte. Chomhairlich Sìne gu bheil am bonnach-boise seo air leth math nuair a bhios e `ga chur air an aiseid le annlan do ghruth.

Neach-aithris: Seumas Watson

Jean MacKay explains her way of making fishcakes, a meal enjoyed in Cape Breton and elsewhere. Fishcakes are often made of the remaining fish and potatoes after a codfish dinner. To make fishcakes, fry onions and bacon; add that to a mixture of mashed potatoes and codfish pieces; shape into small cakes and fry. Jean adds that curds are a must when serving this dish!

Jean MacKay explique sa manière de préparer des galettes de poisson, qu’on consomme au Cap-Breton et ailleurs. On les fait souvent avec les restes de poisson et de pommes de terre après un souper à la morue. Pour faire les galettes, on fait revenir les oignons et les lardons; on y ajoute un mélange de purée de pommes de terre et de morceaux de morue; on forme de petites galettes et on les fait revenir à la poêle. Jean ajoute qu’il est indispensable de servir ces galettes avec du fromage caillé!

Modh bìdh

Bonnach Éisg

Blòighean do throsg sàillte
Buntàta pronn
Uinneannan
Béicean
Salann/Piopar

Fraoighig na h-uinneannan `s am béicean còmhla ann am pana. Cuir am buntàta pronn agus an trosg sàillte ann am bobhla leis na h- uinneannan bruich, bìdeagan do bhéicean, salann agus piobar. Cuir na stuthan mun cuairt gu ìre mhath am measg a chéile. Dean bonnachan boiseadh dhe `n ghamalus agus deasaich iad am pana-fraoighigidh gus am bidh dath car ruadh air an dà thaobh. Cuir air a’ bhòrd iad le chow is gruth mar annlan.

Preparation of fish cakes.

Préparation des galettes de poisson.

Sìne ni’n Mhurchaidh Dhòmhnaill Bhig

Chaidh Sìne ni’n Mhurchaidh Dhòmhnaill Bhig a bhreith aig Cùl na h-Aibhne Bige, Cladach a Tuath. `S i a' phiuthar a `s òige a th' aig Mòr NicDhòmhnaill bean-phòsda MhicAonghais. Cluinnear seanchas Mòir air a' làraich-lìn Cainnt mo Mhàthar. Bha am bràthair, D.J., `na fhear-tagraidh na Gàidhlig as leth r'a linn. Thàinig an cuideachd à Leòdhas. Bha Sìne air fhastadh `na banaltram fad bhliadhnaichean shios anns na Staitean Aonaichte agus fad treis ann an Ceap Breatainn cuideachd.

Neach-aithris: Seumas Watson

Jean MacKay was born in Rear Big River, North Shore. She is a younger sister of Sadie MacInnis, who can be heard on Cainnt Mo Mhàthar,and the late Gaelic advocate D.J. Her ancestors came from Lewis. Jean worked for many years as a nurse in Boston and Industrial Cape Breton.

Jean MacKay est née à Rear Big River, sur la Rive Nord du comté de Victoria. Elle est la cadette de Sadie MacInnis. Ses ancêtres étaient originaires de Lewis, ce qu’on reconnaît à son fort accent de Lewis. Jean a été pendant de nombreuses années infirmière à Boston et dans les régions industrielles du Cap-Breton.

Crìochan Chamuis Anna

Nòs a’ bhìdh

Slaman

Facal-toisich

Chleachd Aileas ni’n Alaidh Sheòig an modh seo gus slaman a dheanamh. Tha slaman coltach ri custard pudding. Fàsaidh e tiugh le bainne a chuireadh air dòigh ann an stamag laoigh. Bha an stamag air a crochadh `s a' phoirds fad na bliadhna. Fhads a bha spàinntean `gan toirt àisde, chuireadh tuilleadh bainn’ innte. Bha biadh gu math coltach ris an t-slaman, ris an canadh iad bainne deasgainn, fasanta ann an Siorramachd Antaiginis.

Neach-aithris: Seumas Watson

Alice Smith of North River shared this recipe for “slaman,” a special food from the St. Ann’s Bay area. Slaman is similar to a custard pudding and is thickened with a substance prepared in a calf’s stomach. The stomach was hung in the porch all year and as spoonfuls were taken out, more milk would be added. Alice adds that women at the time had to be creative with the few ingredients: “they had to use their heads to do things and to eat.” A very similar food to slaman was made in Antigonish County that was called “bainne deasgainn.”

Alice Smith de North River nous a fait part de cette recette du slaman, qui était une spécialité de la région de St. Anns Bay. Le slaman ressemble à un pudding de type crème anglaise, qu’on épaississait avec une substance préparée dans l’estomac d’un veau. On suspendait cet estomac dans la véranda pendant toute l’année pour y puiser régulièrement à la cuiller, et on y ajoutait du lait au fur et à mesure. Alice ajoute que, à l’époque, les femmes devaient faire preuve d’imagination avec le peu d’ingrédients disponibles : « Il fallait qu’elles fassent preuve d’imagination dans leurs activités et pour la nourriture. » Dans le comté d’Antigonish, on préparait un mets très semblable au slaman, qui s’appelait bainne deasgainn.

Slaman

Nuair a rachadh laogh a mharbhadh, bheireadh `ad a' stamag às agus ghlanadh `ad gu math i. B’ àbhaist dha mo mhàthair a bhi `ga glanadh. Chuireadh i an uair sin salann agus uisge `na broinn agus dh'fhàgadh i siod `na sheasamh fad oidhche. Làr na mhàireach, chuireadh i bainne ris a’ stuth eile. Bha i an uairsin `ga crochadh fad beagan làithichean, na, `s dòcha, fad seachdain. Nuair a bhiodh a’ slaman deiseil, chuireadh i uibhir do bhainne air dòigh -`s dòcha cart. Bha i `ga bhlàthadh sin air a’ stòbh. An nuair sin, chuireadh i spàn mhór, na dhà dhiubh, dhe `n stuth ris a' bhainne bhlàth. Chuireadh i siod mun cuairt uile agus chuireadh i dha `n dànra taobh e gu fàsadh e car fuar. Nuair a bha am bainne air fuaradh, bha e tiugh - coltach ri tapioca pudding.

B’ àbhaist dhi a' slaman a thoirt dhuinn le uachdar air. Dh'fhaodadh tu siùcar a chur air, na rud sam bith eile a chòrdadh riut. Bha i `cantainn gu robh e math do dhuine. Bha an t-seann fheadhainn a' géilleadh dha sin co dhuibh. Chan eil puddings mar sin againn an diugh. Chan eil sgath ann ach a' fùdar a chuireas tu ri bainne agus a dheanamh tiugh. Ach b' e siod a bh’ aca `s an t-seann aimisir.

Bhiodh stamag a’ laoigh air a crochadh `s a' phoirde fad na bliadhna - far a robh i fionnar. Nuair a bhiodh uibhir do spàinntean air an toirt àisde, bhathas a' cuir tuilleadh bainne innte. As t-samhradh, chuireadh `ad suidheagan lair, na smeuran gorma, air an t-slaman gus barrachd do bhlas a chur ris.

Air a h-aithris aig Aileas ni'n Alaidh Sheòig
© Seumas Watson
Tar-sgrìobhadh: Sgioba a' Phroiseigt 2012

Modh bìdh

Slaman

Stamag laoigh
Salann
Uisge
Bainne
Uachdar
Smeuran (Ma `s math leat)

Glan stamag a’ laoigh gu ìre mhath. Lìon le uisge agus salann i. Leig dhi a bhogadh fad na h-oidhcheadh. Air là-na-mhàireach, lìon le bainne i, agus tioramaich i `na crochadh mu thuaiream seachdain a thìde. Nuair a bhios i tioram, teasaich mu cheithir cupannan do bhainne air uachdar a’ stòbha. Cuir beagan spàinean móra dhe ‘n stuth às stamag a’ laoigh ris a’ bhainne bhlàth. Cuir mun cuairt e gu math agus fàg dha `n dàrna taobh e dh’fhuarachadh. Théid a’ slaman an tighead mar na `s fhuaire a dh’fhàsas am measgachadh. Cuir air a' bhòrd e le uachdar, siùcar - air neo smeuran na ràithe - air a' bhàrr.

Preparation of slaman, a custard-like pudding.

Préparation du slaman, pudding évoquant la crème anglaise.

Aileas ni'n Alaidh Sheòig

B’ ann à Cnoc MhicRath, Drochaid na h-Aibhne Tuath, a bha Aileas ni'n Alaidh Sheòig. `S e na Leòdhasaich a bu mhoth' a sheatlaig ann an Drochaid na h-Aibhne Tuath. `Na boireannach fialaidh còir, bha e `na thoileachas mór dhi srùbag a dhèanadh do luchd-céilidh.

Neach-aithris: Seumas Watson

Alice Smith (née MacRae) was born in MacRae’s Hill, North River. She was descended from settlers from Lewis. Alice was a generous hostess who took pleasure in serving tea and entertaining guests.

Alice Smith (née MacRae) est née à MacRae’s Hill, à North River. Ses ancêtres étaient originaires de Lewis. Alice était une hôtesse généreuse qui prenait plaisir à servir le thé et à divertir ses invités.

Crìochan Chamuis Anna

Nòs a’ bhìdh

Stapag

Facal-toisich

Bha min-choirce a' toirt brìgh is susbaint do chaochladh seòrsachan bìdh a ghabhadh Gàidheil na h-Albann Nuaidh mar an àbhaist. Bha stapag `na lòn dèante air min-choirce a ghabhadh faotainn am bìtheantas ann an nàbachdan Camas Anna. Tha Mòr ni’n Mhurchaidh Dhòmhnaill ag ràdh gun dèanar stapag le min-choirce amh air a measgachadh le bainne `s siùcar. Bhìte a' gabhail na dibhe seo los neart `s fallaineachd a chur air thapadh.

Neach-aithris: Seumas Watson

Oatmeal was a key ingredient in many foods prepared by Nova Scotia Gaels. One oatmeal dish known to the St. Ann’s Bay area was stapag. As Sadie MacInnis explains, stapag was made pouring milk and sugar over raw meal. People would drink this treat for health and energy.

L’avoine était un ingrédient essentiel dans de nombreux aliments des Gaëls de la Nouvelle-Écosse. L’un des plats à base d’avoine qu’on connaissait dans la région de St. Anns Bay était le stapag. Comme l’explique Sadie MacInnis, on préparait le stapag en versant du lait et du sucre sur de l’avoine fraîche. Les gens buvaient ce plat pour se donner de l’énergie et pour la santé.

Modh Bìdh

Stapag

4-5 spàinean móra do mhin-choirce
Bainne
Siùcar

Cuir a' mhin-choirce ann am bobhla `s cuir rithe uiread do bhainne `s siùcar a chòrdas riut fhéin.

Stapag is a simple oatmeal dish known in the St. Ann's Bay area.

Le stapag est un simple mets à base d’avoine de la région de St. Anns Bay.

Mòr ni’n Mhurchaidh Dhòmhnaill

Chaidh Mòr ni’n Mhurchaidh Dhòmhnaill a bhreith `s a thogail air Cùl na h-Aibhne Bige, Cladach a Tuath. `S ann à Leòdhas a bha a sinnsearan. `Na bean an taighe chòir, tha i cumail traing a h-uile là eadar aoighean is oghaichean. `S i a tha toilichte a chur srùbag air dòigh do chàirdean `s dh' a teaghlach.

Neach-aithris: Seumas Watson

Sadie MacInnis (née MacDonald) was born and raised in a Gaelic speaking home in Rear Little River, North Shore, Victoria County. Her ancestors were emigrants from the Isle of Lewis. She was a homemaker her entire life and still enjoys entertaining friends and family, serving an array of goodies with a strong cup of tea.

Sadie MacInnis est née et a grandi dans un foyer parlant le gaélique, à Rear Little River, sur la Rive Nord du comté de Victoria. Ses ancêtres avaient émigré de l’île de Lewis. Elle est restée femme au foyer toute sa vie et aime toujours accueillir ses amis et les membres de sa famille, à qui elle sert toutes sortes de bonnes choses avec une bonne tasse de thé bien fort.

Crìochan Chamuis Anna

Nòs a’ bhìdh

Làghan

Facal-toisich

Anns na làithean a dh' aom, bha làghan `na bhiadh cumanta air a' Chladach a Tuath. Nìthear làghan air min-choirce a tha `ga cur am bogadh ann an uisge fad a' trì, no ceithir làithichean los gu fàs e geur. Nì làghan feum do neach a tha bochd agus e eutrom air a' mhionach.

Neach-aithris: Seumas Watson

A once common oatmeal food on the North Shore is làghan. It is prepared by steeping oatmeal in water for 3 to 4 days until sour. Once sour, the thin, white liquid is taken off and boiled until thick. This dish is suitable for the ill, as it is very bland to the taste. It is especially soothing for sore stomachs. Sugar and milk, or cream, could added, or even butter and molasses, to add more flavour.

Ce mets à base d’avoine était dans le temps couramment consommé sur la Rive Nord. Le làghan était préparé en faisant tremper de l’avoine dans de l’eau pendant trois à quatre jours, jusqu’à ce qu’elle devienne aigre. Une fois qu’elle était aigre, on enlevait le liquide blanc léger et on le faisait bouillir jusqu’à ce qu’il épaississe. Ce mets était bon pour les malades, parce qu’il était très fade. Il avait un effet particulièrement calmant pour les maux d’estomac. On pouvait ajouter du sucre et du lait (ou de la crème), ou même du beurre et de la mélasse, pour lui donner plus de goût.

Làghan

Modh bìdh

Làghan

3 chupannan do mhin-choirce
4 cupannan uisge aig teothachd blàths an t-seòmbair
Bàrr/bainne
Siùcar
Ìm, molaiseas (Mar is math leat fhéin)

Measgaich a' mhin-choirce agus an t-uisge le chéile. Leig dha `n stuth sheasadh aig teothachd blàths an t-seòmbair fad ceithir làithichean gus am fàs e geur. Cuir an stuth thro shìolachan agus goil an sugh gus am bi e tiugh `s dath glas coltach ri bainne air. Cuir air a' bhòrd e `na bhiadh teth le bàrr `s siùcar. Faodar ìm `s molaiseas a chuir air gum bi e rud beag na `s blasda.

Leabhar còcaireachd Comunn Furstachd nam Ban, coithional Eaglais Eaphrim Scott

Preparation of làghan, a fermented oatmeal dish.

Préparation du làghan, mets à base d’avoine fermentée.

Oighrig ni'n Shandaidh Choinnich Iain

Rugadh Oighrig ni'n Shandaidh Choinnich Iain (MacDhiarmaid) ann an Còbh na Reagadh. `S i an té a b' òige dhe `n t-sianar do chloinn a bh' aig Sandaidh `s Ciorstaidh Ann (NicLeòid). `S ann dha Na Hearadh a bhuineadh a sinnsearan bho thùs. Gabhaidh naidheachd mu beatha leubhadh ann a Cape Breton's Magazine.

Neach-aithris: Seumas Watson

Evelyn Smith (nee MacDermid) was born at Wreck Cove. She married Alexander Smith from the same district. Evelyn was an excellent source of local tradition. Her grand uncle made the Gaelic song “The Woman Who Lost Her Gaelic.” Her ancestors were from Harris.

Crìochan Chamuis Anna

Nòs a’ bhìdh

Ceann Gropaig

Ceann Gropaig

Tha ceann grobaig `na bhiadh sònraichte am measg muinntir a’ Chladaich a Tuath. Bhìte `ga ithe gu cumanta `s an àm a bha an trosg pailt agus air a ghlacadh le dorgh, lìon agus tràl. Feumaidh an ceann a bhi `na dheagh mheudachd gu faighear a dhinneadh le min-choirce `s stuthan blasda eile.

Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil

Ceann grobaig is a food dish particular to the North Shore people. I t was common in the time when cod where plentiful and caught with handline, net and trawls near the shore from small boats. The heads have to be a fair size to fill them with oatmeal and other ingredients.

Les émigrants des îles de Lewis et Harris qui se sont établis dans la région de St. Anns Bay avaient coutume de préparer des fruits de mer, puisqu’on pratiquait également la pêche de l’autre côté de l’océan. L’un des plats bien particuliers de ces colons était le ceann gropaig, qui consistait en des têtes de morue farcies. Dans cette vidéo, Jean MacKay et Sadie MacInnis, qui sont sœurs, expliquent leur propre méthode de préparation de ce plat, qu’on savourait souvent avec des navets et des pommes de terre ou avec du pain et de la mélasse.

Modh bìdh

Ceann Gropaig

4-5 grùthannan ùra truisg
Ceann truisg `na mheud mór
1 ½ span bheag do shalann (`ga chur air na grùthannann )
2 spàn bheag do shalann (`ga chur anns an uisge)
1 spàn bheag do phiobar
¾ cupa do flùr
1 chupa do mhin-bhuidhe
2 chupa do mhin-choirce chruinn

Le salann is piobar, cuir na grùthannan am bogadh fad oidhche. Làr-na-mhàireach, cuir air goil poit mhór do dh’uisge. Glan ceann an truisg gu math – gun seud do dh’fhuil a bhi air fhàgail ann. Glan na grùthannan, fear mu leth, le uisge fuar ann am bobhla. Leig as an t-uisge agus fàg na grùthannan anns a’ bhobhla. Glan na grùthannan turas arithist. Thoir as na pìosan dhiubh air a bheil droch dhath. Faisg air na cuislean, gus an toirt air falbh, brùth air na grùthannan gus cnapan a dheanadh réidh. Cuir salann `s piobar ris na grùthannan. Cuir dà spàn bheag do shalann anns an uisge ghoileach. Cuir flùr, min-bhuidhe agus coirce ris na grùthannan. Measgaich na stuthan gu math le spàn-fiodha. Ma `s ann tuilleadh `s bogalta a bhios am measgachadh, cuir barrachd do mhin-choirce ris. Lìon ceann an truisg leis a’ mheasgachadh a tha seo. Nuair a bhios ceann an truisg air a dhinneadh gu léir, càirich ann an uisge goileach, saillt’ e. Cuir còmhdach air a’ phoit `s leig dha `n cheann a ghoil mu thuaiream uair a thìde. Cuir air a bhòrd-bhìdh e teth. Tha e `na bhiadh blasda còmhla ri buntàta is tuirneapan, air neo aran is tréicil.

A fish meal from Cape Breton’s North Shore area made with cod heads, oat meal and other ingredients.

Un des mets favoris des gens de la région, à base d’avoine et de têtes de morue.

Sìne agus Sadie nigheannan Mhurchaidh Dhòmhnaill

Rugadh na peathraichean Sìne (NicAoidh) agus Sadie (NicAonghais), nigheannan Mhurchaidh Dhòmhnaill (Dòmhnallach), ann an Cùl na h-Aibhne Bige. Thogadh iad ann an taigh làn dualchas na sgìreachd a chaidh sheatladh, `s a’ mhór-chuid, le daoine a thànaig à Leòdhas. B’ i a’ Ghàidhlig a’ cheud chànan a dh’ionnsaich 'ad aig an taigh. Tha 'ad `ga cumail an cleachdadh gus a' là an diugh. `S e ceann grobaig biadh a tha iad air a bhi eòlach air bho `n àm dhaibh a bhi 'g éirigh suas.

Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil

The MacDonald sisters Jean and Sadie were born and raised at Rear Little River. Their household was a stronghold of Gaelic traditions in a district settled mostly from the Isle of Lewis. Their first language was Gaelic which they speak to the presesnt. Ceann grobaig is a food they have been familiar with from the time of their youth.

Crìochan Chamuis Anna

Cleachdaidhean nam Féilltean

An t-Sacramaid

Facal-toisich

Na cleachdaidhean a bh’ann mu 'n t-Sàcramaid. Thigeadh daoine cruinn aon uair `s a' bhliadhna fad beagan lathaichean. Dh’fhuirgheadh iad 's na taighean mun cuairt, a’ frithealadh sheirbheisean `s an eaglais. Bhiodh suas ri lethcheud duine a’ gabhail biadh le chéile.

Neach-aithris: Seumas Watson

Customs relating to the Sacrament. People would gather over a few days once a year to attend a series of services in the church. They would stay in the houses nearby, with up to fifty being given dinner in a single house.

Sìne ni'n Mhurchaidh Dhòmhnaill Bhig: Air a bha Sàcramaid againn, bhiodh Sàcramaid againn aon uair am bliadhna. Agus air a bhiodh Sàcramaid ann, bhiodh ministear a' tighinn ás ait' eile agus bha daoine a' tighinn ás a h-uile àit' (a bhiodh) timcheall. Agus bhiodh 'ad a' fuireach aig an taigh, aig na taighean, aig na taighean faisg air an eaglais. Agus bhiodh 'ad ann oidhche DiArdaoin, DiHaoine, DiSathairne 's Là na Sàbainn. Uairean thigeadh 'ad dhachaigh Là na Sàbainn - oidhche; ach DiLuain, b' àbhaist dhaibh a bhith dol dhachaigh. Ach bhiodh móran daoine ann, 's bhiodh sinn a's an eaglais. An uairsin, 's dòcha gum biodh dà fichead 's deich againn airson dìnneir 's an uairsin bhiodh a h-uile duine cho trang 'faighinn biadh deiseil agus an uairsin na soithichean a' nighe. Agus an uairsin, a' dol air ais dha 'n eaglais a-rithist, 's latha fada, cruaidh. (gàire)

Séidheag ni'n Aonghais Iain Pheadair: Seadh, tha mi cinnteach.

Sìne: An uairsin, bhiodh sinn a' dol air ais dha 'n eaglais seo uair 's cairteal na uair, 's dòcha nach fhaide na sin. Thigeadh sinn dhachaigh 's suipeir a dhèanamh 's soithichean a-rithist.

Séidheag: Turas a-rithist! Agus a' robh Gàidhlig a's an eaglais an uairsin?

Sìne: Bha. Air DiHaoine, bhiodh ceist aca, bhiodh an ceist ann an Gàidhlig. Ach na bliadhnaichean fo dheireadh bha daoin' a' cur 'mach ceist a's a Bheurla. Agus bhiodh 'ad a' bruidhinn air. Bhiodh aon duin' a' cur amach ceist agus an uair sin bhiodh na daoine a' bruidhinn air sin.

Tar-sgrìobhadh: Steafan Dyke
Air a dheasachadh le: Sgioba a' Phroiseigt

Description of the gathering for Communion on the North Shore.

Description du rassemblement pour la Communion sur la Rive Nord.

Sìne ni’n Mhurchaidh Dhòmhnaill Bhig

Chaidh Sìne ni’n Mhurchaidh Dhòmhnaill Bhig a bhreith aig Cùl na h-Aibhne Bige, Cladach a Tuath. 'S i a' phiuthar a `s òige a th' aig Mòr NicDhòmhnaill bean-phòsda MhicAonghais. Cluinnear seanchas Mòir air a' làraich-lìn Cainnt mo Mhàthar. Bha am bràthair, D.J., `na fhear-tagraidh na Gàidhlig as leth r'a linn. Thàinig an cuideachd à Leòdhas. Bha Sìne air fhastadh `na banaltram fad bhliadhnaichean shios anns na Staitean Aonaichte agus fad treis ann an Ceap Breatainn cuideachd.

Neach-aithris: Seumas Watson